به طور كلی تمامی ساختمان ها بنا بر الزام قانون نظام مهندسی و بر حسب ارز‌یابی خطر آتش سوزی به وسیله كارشناسان حفاظت از حریق، به نوعی به طراحی سیستم های اعلام حریق نیاز دارند. در مكان ها و فضاهای بسیار كوچكی كه به صورت نسبتاً باز طراحی شده و بروز آتش به سرعت قابل تشخیص بوده و افراد می توانند یكدیگر را با صدا زدن یا با وسایل مكانیكی ساده آگاه نمایند، نیاز به سیستم اعلام حریق نخواهد بود.
سیستم های اعلام حریق دستی اغلب در اماكن و ساختمان هایی كه هیچ یک از افراد نمی‌خوابند یا افراد به طور شبانه روزی بیدار بوده و مشغول كارند و احتمال آتش سوزی ضعیف است،کافی می باشد. به همین دلیل در مكان هایی كه افراد می خوابند باید علاوه بر سیستم های دستی از سیستم های ردیابی و اعلام حریق خودكار نیز استفاده شود.
سیستم اعلام حریق یا اعلان حریق کدام درست است؟
اگر بخواهیم به معنی لغوی اعلام حریق یا اعلان حریق توجه کنیم باید بیان کنیم اعلان حریق در لغت به معنی ظاهر کردن و آشکار کردن و اعلام حریق در لغت به معنی هشدار دادن یا آگاه کردن است. از آنجایی که عملکرد این سیستم به صورت آشکار کردن حریق است اعلان حریق درست است. همچنین برای تجهیزاتی مانند آژیر و فلاشر که وظیفه آگاه کردن را دارند اعلام حریق استفاده می شود. اما به طور عمومی این دو واژه معادل هم هستند و با یک مفهوم مشترک استفاده می شوند.
اینترفیس سیستم ها
در مواردی كه یك سیستم اعلام حریق با یك سیستم یا دستگاه دیگر اینترفیس می‌شود (مانند سیستم اطفای حریق، سیستم كنترل دود یا سیستم به همكف آوردن آسانسور)، مسولیت هر سازمان باید به روشنی تعریف و مستند شود.
رسته بندی طراحی سیستم های اعلام حریق
طراحی سیستم های اعلام حریق كه در ساختمان ها و مجموعه های ساختمانی نصب می شود معمولاً برای تامین دو هدف عمده یعنی حفاظت از زندگی انسان ها و صیانت از اموال آن ها در نظر گرفته می‌شود. اهداف دیگری كه ممكن است علاوه بر موارد یاد شده مورد توجه قرار گیرد شامل حفاظت از محیط زیست و تداوم امور است.
سیستم های رسته M
این گونه سیستم ها شامل سیستم اعلام حریق دستی بوده و در آن از آشكارسازهای خودكار استفاده نمی‌شود.
سیستم های رسته L
برای حفاظت از زندگی در نظر گرفته شده و در آن از آشكارسازهای خودكار استفاده از سیستم‌های رسته L پیشنهاد می‌شود. این گونه سیستم‌ها به شرح زیر تقسیم می‌شوند:
سیستم های رسته L1
سیستم هایی كه در تمامی بخش های ساختمان نصب می شود. حصول به زود هنگام ترین هشدار حریق ممكن است به گونه ای كه بیشترین هدف از یك سیستم رسته L1 فرصت برای فرار در اختیار قرار گیرد.
سیستم های رسته L2
سیستم هایی كه در بخش های تعریف شده ساختمان نصب می شود. دامنه پوشش حفاظتی سیستم های رسته L2 همانند سیستم L3 است. مضافاً به این كه در این گونه سیستم ها مناطق پر مخاطره ساختمان هم چون موتورخانه، اتاق برق و مانند آن نیز پوشش داده می شود و باید با هشدار زود هنگام ساكنین آگاه شوند.
سیستم های رسته L3
این نوع سیستم ها باید به گونه ای طراحی شود كه فرمان اعلام حریق در مرحله زود هنگامی صادر شود كه تمامی افراد ساختمان قبل از این كه راه های فرار به علت وجود آتش، دود و گازهای سمی غیر قابل عبور شود به صورت ایمن فرار نموده و از ساختمان خارج شوند. این گونه سیستم ها معمولاً راه های فرار از حریق و اتاق هایی كه به آن باز می شود را شامل می‌شود.
سیستم های رسته L4
این گونه سیستم ها در بخش هایی از راه های فرار شامل مكان ها و فضاهای گردشی مانند راهروها و راه پله ها نصب می شود. هدف از سیستم L4 تامین ایمنی افراد ساختمان به وسیله اعلام هشدار وجود دود مسیرهای فرار است. در این نوع سیستم نصب آشكارسازها در دیگر مكان ها نیز بلامانع است.
سیستم‌های رسته L5
سیستم هایی هستند که در آن مکان های مورد حفاظت و یا محل نصب آشکارسازها برای تامین ایمنی ویژه ای در نظر گرفته شده است. مانند اتاق های کامپیوتر. این گونه سیستم ها برای مواردی در نظر گرفته می شود که دارای ریسک ویژه بوده و باید مورد توجه خاص قرار گیرد مانند یک مکان مخاطره آمیزی که استحقتاق نصب آشکارسازهای خودکار را دارد اما در آن یک سیستم دستی نیز مورد نیاز است.
سیستم رسته P
سیستم هایی است که مجهز به آشکارسازهای خودکار برای حفاظت از اموال که به شرح زیر تقسیم می‌شود.
سیستم‌های رسته P1
سیستم هایی که در تمامی بخش های ساختمان نصب می‌شود. هدف از سیستم های رسته P1 دریافت اخطار آتش سوزی در زود هنگام ترین زمان ممکن است به گونه ای که فاصله زمانی بین احتراق و ورود آتش نشانان به حداقل برسد.
سیستم‌های رسته P2
سیستم هایی که در بخش های تعریف شده از ساختمان نصب می شوند. هدف از سیستم های رسته P2 دریافت اخطار آتش سوزی زود هنگام در مناطقی است که سطح خطر حریق بالا باشد و یا این وقفه در ادامه کسب و کار حائز اهمیت باشد. این گونه بخش ها ممکن است شامل فضاهای کوچک مانند یک یا دو اتاق در ساختمان یا بخش های وسیع مانند طبقات ساختمان باشد.
انتخاب نوع رسته بندی
انتخاب نوع رسته بندی بر حسب مورد مصرف متفاوت است. باید با در نظر گرفتن موارد زیر متناسب با نیازها برگزیده و اجرا شود. استفاده از شستی های دستی در كلیه موارد اجتنا‌ب ناپذیر است. زیرا حتی در ساختمان هایی با سیستم های ردیابی و اعلام حریق كامل نیز وجود شستی های دستی اعلام حریق از ارزش ویژه ای برخوردار است. افرادی كه در مجاورت حریق قرار دارند معمولاً زودتر از آشكارسازهای خودكار حریق می توانند با استفاده از این گونه شستی ها سیستم اعلام حریق را فعال نمایند.
انواع سیستم‌های اعلام حریق
سیستم های ردیابی و اعلام حریق را می‌توان به سه نوع به شرح زیر تقسیم بندی نمود.
- سیستم های متعارف
- سیستم های آدرس پذیر
- سیستم های آدرس پذیر آنالوگ
سیستم های متعارف
طراحی سیستم های اعلام حریق متعارف كه در اشكال مختلف از سال ها پیش موجود بوده است. اگرچه تغییرات كمی در تكنولوژی آن به وجود آمده ولی طرح و قابلیت اطمینان به آن افزایش چشمگیری داشته است. این گونه سیستم ها صدها هزار ساختمان های مختلف را طی سالیان بسیاری در سراسر جهان حفاظت نموده است.
یك سیستم اعلام حریق متعارف اغلب انتخاب طبیعی برای استفاده در ساختمان های كوچك است. در یك سیستم اعلام حریق متعارف معمولی مغز متفكر سیستم در پنل مركزی كنترل آن استقرار دارد، كه علایم را از آشكارسازهای متعارف یا شستی های دستی در هر منطقه حریق دریافت نموده و به وسایل دیگر مانند زنگ اعلام حریق یا تجهیزات راه دور منتقل می‌نماید.
سیستم اعلام حریق آدرس پذیر
این گونه سیستم ها كه در آن سیگنال های ارسالی از هر یك از آشكارسازها، شستی های دستی یا دیگر لوازم به دستگاه های كنترل و نمایشگر به صورت انفرادی قابل شناسایی است، معمولاً دارای ۱ تا ۸ مدار و گاهی تا ۳۰ مدار است. در این نوع سیستم، مدارها به صورت حلقوی هستند، به گونه‌ای كه دو رشته سیم از مركز اعلام حریق به كلیه آشكارسازها و شستی های مدار مربوط متصل شده و نهایتاً به مركز مزبور باز می‌گردد و تشكیل یك حلقه یا لوپ (SLC loop) را می‌دهد. هر حلقه بر حسب پروتكل مربوط ممكن است دارای چند صد وسیله شامل آشكارسازها، شستی های دستی و مدو‌ل های ورودی یا خروجی باشد.
سیستم اعلام حریق آدرس پذیر آنالوگ
در یك سیستم اعلام حریق آدرس پذیر آنالوگ آشكارسازها مجهز به آدرس اختصاصی خود بوده و به صورت حلقه ای سیم كشی می شود. این گونه سیستم ها بر حسب ظرفیت و نیاز طراحی ممكن است دارای یك یا چند مدار حلقوی باشد. پنل كنترل در این نوع سیستم با هر آشكارساز تبادل اطلاعات دو طرفه داشته و گزارش سلامت، هشدار یا خطا و غیره از آن دریافت می‌كند.
همچنین با توجه به این كه هر آشكارساز دارای آدرس اختصاصی است پنل كنترل می تواند محل دقیق آشكارسازها را بر روی صفحه نمایش گر نشان بدهد، كه طبعاً بدون این كه منطقه بندی مورد نیاز باشد محل دقیق آتش سوزی مشخص می‌شود. هر چند منطقه بندی نیز برای سهولت كار ممكن است انجام شود.
مقایسه سیستم های آدرس پذیر با سیستم های متعارف
سیستم های آدرس پذیر در مقایسه با سیستم های متعارف دارای تفاو‌ت های زیر است:
- پنل نشان دهنده محل وقوع حریق دارای یك صفحه LCD است كه معمولاً به جای یك چراغ مشخص كننده منطقه حریق، محل نصب آشكارساز را شناسایی و نشان می‌دهد.
- هر آشكارساز یا شستی دستی دارای آدرس اختصاصی است.
- آشكارسازها به صورت مدار حلقه ای سیم كشی می شود.
- منطقه بندی حریق برای سهولت در مكان یابی امكا‌ن پذیر است ولی اجباری نیست.
- وجود صفحه كلید (keypad) به جای كلیدهای جداگانه
- وجود واسط های لازم برای ارتباط با سرویس های دیگر در ساختمان
مدارهای خارجی مركز سیستم های اعلام حریق
مدارهای خارجی باید به نحوی طراحی و پیاده شوند كه احتمال ایجاد خرابی های منجر به ممانعت از هشدار حریق به حداقل برسد. به هر حال چنین خرابی هایی مورداً رخ می دهند. كار با سیستم به منظور ایجاد تغییر، تعمیر یا نگهداری متعارف نیز می تواند باعث به وجود آمدن نواقصی در عملكرد طراحی شده سیستم در مواقع حریق شود.
مناطق تشحیص حریق
به منظور هدایت طر‌ف های پاسخگو به سیگنال هشدار حریق (بخصوص سرویس حریق) به ناحیه آتش سوزی، تمامی ساختمان ها، به غیر از ساختمان های بسیار كوچك، باید به مناطق تشخیص حریق تقسیم شوند. این مناطق باید به اندازه كافی كوچك باشند تا بتوان محل حریق را به سرعت تعیین كرد. حتی اگر سیستم آدرس پذیر باشد، شناسه منطقه تشخیص حریق باید پیش بینی شود چون این روش در مقایسه با نمایش متن آدرس پذیر نوعی، سریع تر، هر چند با دقت كمتر مكان حریق را شناسایی می كند. همچنین شناسه های منطقه، یك دید آنی و ساده از مقدار گسترش حریق یا دود را فراهم می‌سازند.
اصول طراحی كلی سیستم های اعلام حریق
در هنگام طراحی مناطق تشخیص حریق، ضوابط زیر باید ملاك عمل قرار گیرد.
- اگر شستی های سیستم های ردیابی و اعلام حریق در قسمت مسطح ورودی پله كان محصور شده مستقر شوند، شستی اعلام حریق در هر سطح باید جزء منطقه ای محسوب و طراحی شود كه وسایل زندگی و اموال آن را از نظر حریق سرویس می دهد.
- اگر سطح كل طبقه ساختمان از ۳۰۰ متر مربع بیشتر باشد، هر منطقه باید به یك طبقه محدود شود.
- اگر سطح كل طبقه ساختمان كمتر از ۳۰۰ متر مربع باشد، یك منطقه می تواند بیش از یك طبقه را پوشش دهد.
- در مورد فضاهای خالی در كف و سقف یك اتاق، می توان آنها را جزء منطقه اتاق در نظر گرفت، مشروط بر آن كه فضاهای خالی و اتاق به عنوان یك بخش حریق منفرد تلقی شود.
- در مورد مناطق تشخیص حریق كه فقط دارای شستی اعلام حریق هستند مساحت یك منطقه نباید از ۲۰۰۰ متر مربع تجاوز كند، به استثنای منطقه ای كه از یك ناحیه باز و تنها (مانند انبار قسمت بندی نشده) تشكیل شده و مساحت آن از ۱۰۰۰۰ متر مربع بیشتر نیست.
مناطق هشدار حریق
در بسیاری از ساختمان ها، استراتژی تخلیه بسیار ساده خواهد بود. در صورت فعال شدن هر شستی سیستم های ردیابی و اعلام حریق یا تشخیص حریق توسط آشكارساز خودكار حریق، آژیرهای اعلام حریق در سراسر ساختمان عمل كرده و لزوم تخلیه كل ساختمان را یادآوری خواهند نمود.
لزوم تقسیم ساختمان به مناطق اعلام حریق مجزا می تواند دلایل متعددی داشته باشد كه از جمله آنها می‌توان به دلایل زیر اشاره كرد.
- استفاده از تخلیه مرحله ای.
- پرهیز از توقف غیر ضروری كار سیستم اعلام حریق در شرایطی كه هشدارهای خطا رخ می دهند.
- هرگونه موارد دیگری كه در آن از ترتیب هشدار دو مرحله ای استفاده می شود.
در برخی ساختمان های عمومی پیچیده و مجتمع، مانند مراكز خر‌ید، مناطق هشدار حریق به نحوی طراحی می‌شوند كه بر مناطق كنترل دود منطبق شوند. به طوری كه مناطق كنترل دود به جای سازه مقاوم در برابر حریق توسط پرده های دود از یكدیگر جدا می‌شوند. به هر حال در این مورد، سیگنال شنیداری معمولاً به جای به كار گرفتن وسایل هشدار حریق شنیداری، به صورت پیام صوتی تولید و پخش می شود.
توصیه‌های لازم سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق
رعایت توصیه های زیر در سیستم‌های اعلام حریق ضروری است.
- مرزهای هر منطقه هشدار حریق (به غیر از دیوارهای خارجی) باید از ساز‌ه‌های مقاوم در برابر حریق تشكیل شده باشد.
- مقدار هم پوشانی سیگنال‌ها بین مناطق هشدار نباید به حدی باشد كه سبب سردرگمی ساكنین هر ناحیه شود. یك سیگنال مشترك در سراسر مناطق هشدار به منظور آگاهی ساكنین از ضرورت تخلیه باید به كار رود.
- اگرچه یك منطقه هشدار می‌تواند بیش از یك منطقه تشخیص حریق را پوشش دهد (ولی نه بر عكس) مرزهای مناطق هشدار باید بر مرزهای مناطق تشخیص حریق مربوطه منطبق باشد.
- كاربر یا خریدار باید اطمینان حاصل كند كه در صورت اقتضاء پیكربندی مناطق هشدار توسط مقامات مسوول مرتبط مورد تایید قرار گیرد.
شستی های سیستم‌های اعلام حریق
شستی های سیستم های اعلام حریق باید در مكان هایی نصب شوند كه به سهولت قابل مشاهده و از شستی های اعلام حوادث غیر از حریق سریعاً قابل تشخیص و متمایز باشند. بایستی به نحوی توزیع شوند كه از هر نقطه در ساختمان بخواهیم طبقه یا ساختمان را ترك كنیم عدم عبور از جلوی یك شستی اعلام حریق غیر ممكن باشد. شستی های اعلام حریق باید به اندازه كافی پیش بینی شود تا به میزان قابل قبولی، تاخیر بین تشخیص و كشف حریق و به صدا درآمدن اعلام حریق به حداقل برسد. در مواردی كه سطح خطر حریق بالا است و انتظار می رود آتش سوزی سریعاً توسعه یابد، این تاخیر باید متناسبا كوتاه تر شود.
مزایای سیستم اعلام حریق هوشمند
- سیستم اعلام حریق هوشمند قابلیت اتصال به دیگر تجهیزات امنیتی ساختمان را دارد.
- نگهداری و تعمیر سیستم اعلام حریق هوشمند هزینه کمی به همراه دارد.
- به صورت 24 ساعته ساختمان را مانتیور می کند.
- در سیستم اعلام حریق هوشمند امکان این وجود دارد تا حساسیت تجهیزات آشکار کننده توسط شخص تنظیم شود.
- سیستم اعلام حریق هوشمند احتمال بروز آتش سوزی را تشخیص می دهد.
- با تشخیص به موقع آتش سوزی از خسارات سنگین جانی و مالی جلوگیری می کند.
اجزای سیستم اعلام حریق آتش نشانی
- کنترل پنل اعلام حریق (FACP): واحد کنترل اعلام حریق، مرکز فرماندهی سیستم اعلام حریق و یا قلب سیستم محسوب می شود و بر اطلاعات ورودی و خروجی و یک پارچگی سیستم نظارت دارد و آن ها را کنترل می کند.
- منبع تغذیه اصلی سیستم اعلام حریق: منبع تغذیه اصلی که با جریان متناوب برق شهری شروع به کار می کند معمولا 120 تا 240 ولتی است.
- منبع تغذیه ثانویه (پشتیبان) سیستم اعلام حریق: برای تامین برق مورد نیاز شامل باتری یا انواع منبع تغذیه اضطراری مثل ژنراتور می باشد. در مواقعی که منبع تغذیه اصلی دچار مشکل شود منبع تغذیه ثانویه وارد مدار می شود. باتری های کنترل پنل معمولا 2 عدد هستند که یا درون کنترل پنل اصلی سیستم اعلام حریق و یا بیرون از آن، در جعبه باتری قرار می گیرند.
- دستگاه های آغاز کننده سیستم اعلام حریق: ورودی های واحد کنترل محسوب می شوند. هر دو حالت اتوماتیک و یا دستی آن ها در بازار موجود است. به طور مثال دستگاه های آغاز کننده سیستم اعلام حریق شامل شستی اعلام حریق، دتکتور دودی اعلام حریق، دتکتور حرارتی، دتکتور گازی، دتکتور شعله و دتکتور ترکیبی می شوند. که هر کدام از آن ها نیز به انواع مختلف تقسیم بندی می شوند.
- دستگاه های اطلاع رسانی سیستم اعلام حریق: این دستگاه ها از انرژی منبع انرژی استفاده می کنند تا خبر حریق (اعلام حریق) را به افراد و ساکنین بدهند. دستگاه های اعلام حریق شامل لامپ چشمک زن، ریموت اندیکاتور (چراغ نور بارق)، آژیر های الکترومکانیکی و الکتریکی، زنگ و بلندگو یا ترکیبی از آن ها نیز می باشد.
- رابط های ایمنی ساختمان سیستم اعلام حریق: با تاثیر گذاری بر روی گزینه هایی مثل جریان هوا، نور، کنترل فرآیند موجب می شود سیستم اعلام حریق قسمت هایی از محیط را کنترل کند. مثل باز و بسته کردن درب های اضطراری و غیره.
- تکرار کننده سیستم اعلام حریق: پنل یا دستگاه تکرار کننده سیستم اعلام حریق کلیه عملیاتی که در سیستم اعلام حریق ایجاد می شود و روی دستگاه کنترل اصلی نمایش داده می شود را تکرار و محل آتش سوزی و یا خطوط معیوب را به طور دقیق مشخص می کند و امکان کنترل و بازرسی کل سیستم را فراهم می آورد. این دستگاه جهت مانیتورینگ و نمایش وضعیت پنل اصلی اعلام حریق در مکانی دیگر است که نشان دهنده وضعیت عادی، خطا ها و حریق های سیستم است. این دستگاه فقط کاربرد نظارتی دارد.
مطالب پیشنهادی
مقاله خوبی در مورد اعلام حریق بود تشکر
سپاس از نظر شما
ممنون از اطلاعات جامع و آموزش هاتون
سپاس از نظر شما